Hướng dẫn điều trị HIV( Tài liệu tham khảo)
Nhiều quốc gia đã có hướng dẫn cách điều trị. Họ hướng dẫn điều trị cho người lớn và có tài liệu hướng dẫn điều trị riêng cho trẻ em, điều trị khi phụ nữ mang thai, điều trị đồng nhiễm lao hoặc viêm gan, hướng dẫn tuân thủ điều trị và điều trị nhiễm trùng cơ hội.
Các hướng dẫn chỉ có ích nếu các hướng dẫn đó được cập nhật, do vậy trước tiên bạn nên kiểm tra ngày tháng cập nhật.
Có nhiều hướng dẫn trực tuyến. Nhìn chung các hướng dẫn do các bác sĩ biên soạn bằng ngôn ngữ chuyên môn. Họ đưa ra ý kiến chung đã được thống nhất, ví dụ như khi nào nên bắt đầu điều trị, nên dùng thuốc nào, cách xử trí các tác dụng phụ, ... và thường xuyên cập nhật thông tin.
Hướng dẫn của Anh được cập nhật 2 năm 1 lần:
http://www.bhiva.org
Khi nào nên bắt đầu điều trị
Có nhiều khía cạnh cần cân nhắc trước khi bắt đầu điều trị:
1. Thứ nhất: người đó cần sẵn sàng bắt đầu điều trị
Bao gồm:
* chứng tỏ hiểu rằng điều trị sẽ có ích cho sức khoẻ
* hiểu rằng “tuân thủ 100%” nghĩa là phải uống tất cả các liều thuốc theo chỉ định
* hiểu rằng “tuân thủ 100%” nghĩa là làm theo hướng dẫn cách sử dụng thuốc (trước hay sau bữa ăn)
* hiểu rằng các tác dụng phụ thường nhẹ và có thể xử trí được
Tất cả các khía cạnh “ngoài y tế” khác cũng rất quan trọng.
Người cần điều trị phải cam kết mạnh với điều trị trước khi bắt đầu.
Nếu không, người đó sẽ không tuân thủ điều trị nghiêm ngặt, dẫn đến hiện tượng kháng thuốc và điều trị sẽ thất bại.
1. Thứ hai, người có bất kỳ triệu chứng nào liên quan đến nhiễm HIV cũng được khuyến cáo bắt đầu điều trị (với mọi chỉ số CD4)
2. Thứ ba, những người có triệu chứng hoặc không có triệu chứng đều được khuyến cáo bắt đầu điều trị trước khi CD4 giảm xuống dưới 200 tế bào/mm3.
Tại sao phải phối hợp 3 loại thuốc trở lên
Khi thuốc điều trị HIV lần đầu tiên được phát minh, người ta dùng từng loại một hoặc phối hợp 2 loại thuốc.
Trong cả hai trường hợp trên, tác dụng của điều trị chỉ kéo dài trong một vài tháng, có thể là 1 hoặc tối đa 2 năm và hiện tượng kháng thuốc xuất hiện rất nhanh.
Phối hợp 3 loại thuốc trở lên trong điều trị HIV bởi vì không có một loại nào có đủ mạnh để phát huy tác dụng hiệu quả đối với HIV khi sử dụng riêng.
Có một số phác đồ điều trị phối hợp gồm 3 thuốc trong 1 viên - tuy nhiên điều quan trọng là nhớ rằng trong viên thuốc đó có 3 loại khác nhau.
Giảm lượng virus xuống dưới 50 bản sao/µL
Mặc dù người ta bắt đầu điều trị để nâng cao tình trạng sức khỏe và sống khỏe mạnh, một trong những mục đích của điều trị được ghi trong phần lớn các hướng dẫn là giảm lượng virus đến mức không thể phát hiện được (<50 bản sao/µL).
Phối hợp 3 loại thuốc trở lên có khả năng đạt được mục tiêu này cho khoảng 50-80% người bắt đầu dùng thuốc lần đầu - ngay cả khi không có điều kiện xét nghiệm kháng thuốc.
Với lượng virus ở mức thấp nhất này, và bạn uống thuốc đúng giờ, bạn sẽ ít có nguy cơ kháng thuốc. Như vậy bạn có thể sử dụng những loại thuốc đó trong nhiều năm.
Phương án điều trị
Có trên 20 thuốc điều trị HIV, tuy nhiên không phải tất cả các loại thuốc này đều có sẵn ở tất cả các quốc gia.
Danh mục các thuốc đã được WHO cấp phépvà tất cả các thuốc được phép sản xuất ở Châu Âu và Mỹ được giới thiệu trong Phụ lục IV và V.
Mặc dù có hàng trăm cách phối hợp các thuốc này những với các loại thuốc này, chỉ có một số phác đồ phối hợp được khuyến cáo trong hướng dẫn điều trị.
Thường phối hợp như sau:
Hoặc: 2 x RTIs (nuke) + một NNRTI hoặc
2 x RTIs (nuke) + một PI (tốt nhất là một PT được tăng cường với ritonavir)
WHO khuyến cáo 4 phác đồ phối hợp NNRTI-based là cơ bản gồm:
3TC + d4T + nevirapine
3TC + d4T + efavirenz
3TC + AZT + nevirapine
3TC + AZT + efavirenz
Các liều phối hợp cố định (FDCs) là sự phối hợp 3 loại thuốc trong 1 viên. Các nhà sản xuất thuốc chính hãng sản xuất các thuốc điều trị phối hợp không có sẵn ở mọi quốc gia.
Có nhiều thuận lợi và bất lợi khác nhau của mỗi thuốc phối hợp:
* Thuốc phối hợp với nevirapine là chính thường được ưa dùng hơn cho phụ nữ có thai.
* Thuốc phối hợp nevirapine là chính được ưa dùng hơn cho những người đồng thời cần điều trị lao
* Thuốc phối hợp efavirenz là chính được dùng nếu người bệnh không dung nạp hoặc có tác dụng phụ với nevirapine
* Không dùng thuốc phối hợp với efavirenz là chính cho những phụ nữ sẽ mang thai
* Thuốc phối hợp d4T là chính được khuyến cáo chung vì đây là thuốc rất đắt tiền, nhưng nếu bạn có tác dụng phụ như các vấn đề về thần kinh, nên thay d4T bằng AZT.
* Thuốc phối hợp d4T là chính được khuyến cáo chung cho những người có tác dụng phụ liên quan đến AZT.
* Không dùng phối hợp AZT là chính cho người thiếu máu
Tác dụng phụ
Mọi người thường lo ngại tác dụng phụ trước khi bắt đầu điều trị.
Mặc dù vậy, trong thực tế hầu hết người ta đều có thể sống bình thường khi uống thuốc. Các tác dụng phụ (nếu có) cũng đều dễ xử trí.
* Phần lớn các tác dụng phụ đều nhẹ
* Các tác dụng phụ thường được khắc phục bằng các thuốc khác dễ sử dụng.
* Có ít nguy cơ xảy ra tác dụng phụ nghiêm trọng, tuy vậy có thể giải quyết bằng cách theo dõi chặt chẽ của bác sĩ. Thông tin chi tiết về tác dụng phụ được trình bày trong phần dưới đây.
Tuy nhiên nhiều người vẫn chịu đựng các tác dụng phụ khi họ thay đổi phác đồ điều trị, và trong trường hợp này thì không tốt
Nếu bạn thấy xuất hiện bất kể tác dụng phụ nào bạn phải thông báo ngay cho bác sĩ.
Bạn phải đảm bảo là bác sĩ của bạn hiểu chính xác tác dụng phụ ảnh hưởng đến bạn như thế nào.
Nhiều tác dụng phụ trầm trọng có thể tránh được bằng cách dùng thuốc khác.
Trước khi bắt đầu điều trị, hãy tham khảo về các tác dụng phụ có thể xảy ra khi bạn dùng thuốc.
Hỏi bác sĩ, điều dưỡng viên chăm sóc bạn hoặc dược sĩ về những dấu hiệu của tác dụng phụ. Hãy tìm hiểu xem đã có bao nhiêu người ngừng sử dụng thuốc do tác dụng phụ (thường rất ít). Chỉ cần một con số ước tính cũng có thể giúp bạn hiểu được về những gì có thể xảy ra.
Bằng cách này bạn sẽ biết cần tìm hiểu cái gì.
Tôi có thể thay đổi phác đồ điều trị không?
Nếu phác đồ đầu tiên của bạn rất khó tuân thủ, hoặc nếu có tác dụng phụ không khắc phục được sau một vài tuần hoặc tháng đầu tiên, bạn có thể dùng thuốc khác hoặc phối hợp thuốc khác.
Nếu đó là phác đồ phối hợp đầu tiên, bạn có nhiều sự phương án hơn. Bạn không nên chịu đựng tác dụng phụ khó khăn trong nhiều tháng
Tôi có thể tạm ngừng điều trị không?
Một khi bắt đầu điều trị tốt nhất là không nên tạm ngừng hoặc gián đoạn trong điều trị trừ khi có chỉ định của bác sĩ.
Để điều trị HIV có kết quả, bạn cần uống các liều thuốc đúng giờ. Thời gian điều trị càng dài, tác dụng của điều trị càng lâu.
Nếu bạn có đáp ứng rất tốt với điều trị và bắt đầu cảm thấy khá hơn, điều quan trọng là bạn vẫn phải tiếp tục uống mọi liều thuốc đúng giờ.
* Người ta không khuyến cáo tạm ngừng điều trị trong bất kỳ khoảng thời gian nào. Lượng HIV trong máu có thể lại tăng lên nhanh chóng (từ mức không thể phát hiện được đến hàng ngàn bản sao trong một vài ngày). Mọi sự gián đoạn trong điều trị đều dẫn đến nguy cơ kháng thuốc.
* Tạm ngừng điều trị có thể có lý nếu bạn có chỉ số CD4 rất tốt hoặc gặp phải tác dụng phụ không thể chịu đựng được.
* Nếu bạn muốn gián đoạn điều trị, điều cơ bản là phải trao đổi với bác sĩ trước khi tạm ngừng. Một số thuốc phải cùng ngừng một lúc, một số khác phải ngừng tại các thời điểm khác nhau. Nevirapine, efavirenz và 3TC đều tồn tại trong máu lâu hơn d4T hoặc AZT. Các thuốc này cũng dễ gây kháng thuốc hơn. Ngừng tất cả 3 loại thuốc cùng một lúc có thể làm cho virus mất một vài tuần để gây kháng thuốc.
Ma túy, rượu và các liệu pháp điều trị bổ sung
Một số thuốc điều trị HIV tương tác với ma túy, methadone và các liệu pháp bổ sung hoặc điều trị bằng thảo dược cổ truyền.
Các tương tác có thể rất phức tạp.
Đôi khi các tương tác làm tăng nồng độ ma túy trong máu đến mức nguy hiểm.
Một số loại ma túy có thể làm giảm nồng độ ARV và tăng nguy cơ kháng thuốc.
Do đó vấn đề quan trọng là bác sĩ và dược sĩ biết về bất kể thuốc hoặc liệu pháp nào khác mà bạn có thể dùng. Ngay cả khi bạn ít khi dùng các liệu pháp này. Bác sĩ của bạn phải giữ bí mật các thông tin này.
Rượu không tương tác với các thuốc điều trị HIV. Tuy nhiên, uống rượu mạnh, cũng như với ma túy, có thể ảnh hưởng tiêu cực đến việc tuân thủ điều trị. Sẽ rất có ích nếu nhân viên y tế chăm sóc bạn biết điều này.
Trích dẫn