Tạp văn

[Tường Thụy]

NHÀ, SĨ, GIẢ
(Chuyện dông dài)

Có lần tôi đùa một cô bạn nhà thơ: "Anh hãi nhất những ai mà danh hiệu có chữ nhà đằng trước, chữ sĩ hay chữ giả đằng sau. Vậy mà em đã có chữ sĩ, chữ giả, sắp tới thêm chữ nhà nữa, nghĩa là sẽ đủ ba thứ mà anh nể". Tôi nói thế là vì cô ấy là nhà thơ (thi sĩ), dịch giả nhưng lại đang thành công ở lĩnh vực truyện ngắn, trước sau gì cũng thành nhà văn thôi.
Cứ nôm na mà hiểu thì nhà là chỉ người làm chuyện một nghề gì đấy như nhà buôn, nhà văn, nhà nông … Nhưng cũng có thể gọi là người buôn bán, người viết văn, người làm ruộng. Thi sĩ còn gọi là người làm thơ, dịch giả cũng có thể gọi là người dịch sách. Người chuyên nghiên cứu, có tri thức khoa học sâu rộng thì gọi là học giả nhưng gọi là người làm công tác nghiên cứu cũng không chết ai.
Nhưng thực tế không hẳn như vậy. Chữ nhà , sĩ, giả vẫn có vẻ sang trọng hơn.
Theo quan niệm chung, không biết người làm thơ, người viết văn đến độ như thế nào thì gọi là nhà thơ, nhà văn Hình như Hội nhà văn cũng không đưa ra tiêu chí nào. Vậy có lẽ người ta tự phong hoặc suy tôn lẫn nhau. Vì trên thực tế, có người gọi là nhà nọ nhà kia nhưng viết lại kém hơn cả những người viết bình thường. Tôi biết có nhà thơ in ra 13 tập hình như trong vòng có … hai năm nhưng tôi đọc không thể nào tìm ra được một câu gọi là thơ. Đêm qua, chat buôn chuyện với cô bạn nhà thơ nói trên, tôi gõ bất ưng cho cô ấy xem thơ của nhà thơ này, mới được 6 câu mà hai anh em đã cười lăn lóc. Cô thốt lên kinh ngạc: “Thế này mà gọi là thơ ư?".
Tôi cũng được biết các cơ quan báo chí, ai mới vào nghề thì chỉ coi là phóng viên hay người viết báo thôi. Khi đã hành nghề được dăm năm thì người ta mới cấp thẻ nhà báo, nhưng cũng không biết có được qui định bằng văn bản nào không.
Nhưng có thứ “sĩ” không cần suy tôn mà tự nhiên nó có. Chẳng hạn thanh niên khi gia nhập quân đội được gọi ngay là chiến sĩ. Người ta cũng không gọi là “nhà đánh nhau” hay “nhà bảo vệ Tổ quốc”, mặc dù có thể gọi nhà văn, văn sĩ, nhà thơ, thi sĩ ... Lại có những ông vô danh tiểu tốt nhưng chỉ cần lấy vợ vào là trở thành nhà ngay: đó là ... nhà em.
Một cuốn từ điển định nghĩa: “Nhà thơ là người chuyên sáng tạo văn có vần để biểu thị hoặc gợi mở tình cảm bằng âm thanh, nhịp điệu, hình tượng”. Như vậy tiêu chuẩn nhà thơ có vẻ không khó, thâm chí bây giờ những người làm thơ cách tân cũng chẳng cần để ý đến âm thanh, nhịp điệu nữa, ai làm thơ dùng vần biết đâu còn bị coi là không có trí tuệ chưa chừng.
Nhưng cũng cuốn từ điển ấy, định nghĩa nhà văn như sau: “Người làm công tác văn học và đã có tác phẩm”. Nhưng công tác là gì? Từ điển định nghĩa tiếp: “Công tác là công việc của nhà nước hoặc của đoàn thể”.
Điều đó có nghĩa là nhà văn trước hết phải làm việc cho nhà nước hay đoàn thể nào đó, lại phải là làm đúng nghề văn rồi mới nói đến chuyện có tác phẩm hay không, xem ra khó hơn nhà thơ rất nhiều. Nhưng thực tế có nhiều ông chẳng thuộc tổ chức nào vẫn viết nên những những tác phẩm để đời, người ta vẫn gọi là nhà văn.
Cho nên tôi cứ băn khoăn mãi: Thế nào thì gọi là nhà, sĩ, giả.

5/5/2010
NTT