Ðề: Niemrieng cho...mọi người!
Pháo diêm và súng diêm
Thời đó đã có nhà máy diêm Thống nhất làm ra những hộp diêm, vỏ hộp cũng bằng gỗ lát mỏng không phải bằng giấy như bây giờ. Hiếm hoi mới có một cái bật lửa xăng từ thời Pháp. Tuy nhiên, cái hộp diêm ấy cũng quý lắm không ai dám đem ra chơi. Rất may là nhà máy bán ra một thứ gọi là "diêm tiết kiệm" gồm các que diêm phế phẩm, thường là bị gẫy ngang thân hoặc phần thuốc diêm bị méo mó đóng lổn nhổn vào một bao giấy. Mà cái bao diêm tiết kiệm ấy không phải lúc nào cũng mua được.
Pháo diêm có nhiều loại: loại cầm tay, loại ném lên trời và cao cấp nhất là súng. Pháo diêm cầm tay chế bằng lõi cuộn chỉ. Các cuộn chỉ thời ấy cuốn vào một lõi gỗ có lỗ ở giữa. Tìm một cái đầu đạn súng trường (hồi đó rất sẵn có lẽ từ hồi toàn quốc kháng chiến còn lại). Trong đầu đạn thường có đầy chì, đun cho chảy lỏng ra, chờ khi chì hơi đông lại thì cắm một cái đinh to cỡ 5-6 phân vào giữa, xoay nhẹ tạo thành một cái lỗ giữa khối chì.
Cái đầu đạn ấy hình thuôn thuôn, phần to nhất lớn hơn lỗ cuộn chỉ một chút nên có thể cắm chặt vào cuộn chỉ. Cái đinh to nói trên được mài bằng mũi nhọn đi, uốn một đoạn trên vuông góc với đoạn dưới. Cắt săm xe đạp lấy hai sợi rộng khoảng 5-6 ly, gấp vòng lại móc vào đoạn uốn của đinh, đầu dưới hai đoạn săm dùng các sợi cao su cũng cắt từ săm buộc chặt vào thân lõi chỉ. Thế là xong cái pháo. Mỗi lần nổ pháo, lấy một vài que diêm tỳ vào mép lỗ đầu đạn cạo thuốc diêm vào trong lỗ, xoay nhẹ cái đinh vài lần nghiền nhỏ thuốc diêm ra. Sau đó “lên cò”, tức là mắc đinh một đầu vào sợi cao su, đầu kia ở trong lỗ kéo lên lưng chừng, đinh bị nghiêng đi tỳ đầu vào thành lỗ và bị ấn căng bởi sức kéo của sợi cao su. Cầm pháo trong tay, lấy ngón tay cái ấn vào đầu đinh, cao su kéo đinh dập xuống thuốc diêm gây tiếng nổ. Tiếng nổ ấy tôi nhớ là cũng khá to và đanh hơn tiếng pháo đốt. Lõi chỉ không phải bao giờ cũng có. Vì thế cũng có khi phải chế tạo ra. Cắt một khúc gỗ tròn (thường là ở cọc màn), kiếm một cái dùi, nung đỏ đầu lên rồi dùi một lỗ vào đầu khúc gỗ để cắm đầu đạn vào.
Pháo ném thì phải kiếm một cái chìa khóa hoặc van xe đạp cũ. Chìa khóa hồi đó đa phần bằng đồng, có lỗ ở giữa để cắm vào cái trụ trên thân khóa. Van xe đạp thì toàn là van hạt gạo, không có van giun như bây giờ, chặt bỏ hạt gạo đi. Khóa hoặc van được buộc vào một đoạn đũa nhỏ (cũng có khi chả cần). Nhổ trộm mấy sợi lông đuôi gà thật to và đẹp ở chổi phất trần để làm đuôi pháo. Không có lông gà thì chẻ đoạn đũa làm 4 ở phần đuôi ghép vào đó bốn miếng bìa hình tam giác giống như đuôi tên lửa. Kiếm một cái đinh cũng chặt đoạn mũi nhọn đi cắm vào lỗ khóa hoặc van, đầu đinh buộc sợi cao su với thân khóa. Cũng nhồi diêm vào khóa, cắm đinh vào rồi tung lên trời. Pháo nhờ có cái đuôi khi rơi xuống chúc đầu đinh xuống dưới đập vào mặt hè, đầu kia của đinh đánh vào chỗ diêm đã nhồi gây tiếng nổ.
Súng diêm là thứ công phu nhất và chứng tỏ tay nghề của chủ nhân. Để làm súng đầu tiên phải có cưa. Cưa là một thứ xa xỉ phẩm rất hiếm hoi và không có bán. Nếu nhà không có cái cưa cũ hoặc mượn được ở đâu thì phải chế tạo lấy cưa. Kiếm một con dao bài cũ (là loại dao cán gỗ dùng cắt đủ thứ như dao Thái bây giờ), dùng dao chẻ củi băm cái lưỡi dao bài thành răng từa tựa như răng cưa. Tiếp theo là kiếm một miếng gỗ dầy khoảng 15 mm, hình chữ nhật mỗi chiều khoảng 10-15 cm. (Nếu có miếng gỗ to thì dùng cái cưa tự tạo nói trên mà cắt lấy một miếng như thế). Cưa miếng gỗ đó thành hình khẩu súng lục, có chỗ bóp cò hẳn hoi. Đoạn đuôi của nòng súng cưa đi một miếng hình chữ nhật để lắp kim hỏa sau này. Dùng dùi nung đỏ dùi một lỗ xuyên suốt nòng súng, đường kính khoảng bằng chiếc đũa (hồi đó thường dùng bếp than nên việc nung dùi không đến nỗi khó khăn lắm). Lắp vào lỗ đó cái van hạt gạo đã chặt bỏ hạt gạo. Chỗ này bắt buộc phải là van hạt gạo, không thay cái gì khác được. Miếng gỗ hình chữ nhật đã cắt ra từ thân súng được đóng một cái đinh đã chặt cả hai đầu vào, mặt gỗ chỗ áp vào thân súng cắt một cái khấc đủ để mắc vào mép đuôi súng. Miếng gỗ này được ép vào van bằng những sợi dây cao su cắt từ xăm xe đạp thật khỏe. Hai đầu sợi cao su buộc vào hai bên nòng súng.
Mỗi lần bắn công phu chẳng kém gì bắn súng thần công. Trước tiên, lấy một que diêm nhét vào trong van để bít cái lỗ nhỏ của đầu van lại, đuôi que diêm thò ra ngoài van. Sau đó cũng tra thuốc diêm vào lòng van (nạo đầu thuốc từng que diêm), nghiền nhỏ, lắp cái kim hỏa đinh + đuôi gỗ vào và lồng sợi cao su vào phần gỗ. Lên cò, tức là kéo cái kim hỏa + dây cao su ra cho cái khấc ăn vào thân súng giữ lại. Nhắm bắn, dùng mu bàn tay chỗ giữa ngón cái và ngón trỏ đẩy cái kim hỏa lên hết cái khấc, dây cao su được thả sẽ kéo kim hỏa đập vào thuốc diêm. Khi súng nổ, que diêm đã lắp vào van vọt ra như đạn.
Súng làm công phu thế nên chỉ có những đứa khéo tay, tỷ mẩn mới làm nổi. Hãy tưởng tượng cái công cưa gỗ bằng cái cưa tự tạo như trên mới thấy khó thế nào. Cái cưa loại đấy không thể cưa nhanh được, phải từ từ. Có đứa khéo tay còn dùi một lỗ, lắp được cái cò súng bằng sợi dây thép để bóp cò, đẩy cái kim hỏa lên như súng thật. Chưa kể công phu đánh giấy ráp trau truốt cái súng cho bóng lộn (hồi đó không có sơn), dùng dao khắc lên báng súng những hình quả trám giống súng thật.
Trích dẫn
