Bài toán...phong bì!

TPO - Người đưa phong bì bao giờ cũng thắng. Người nhận cũng…thắng. Đương nhiên phải có kẻ thua, nhưng họ là ai ?
http://upnhanh.sieuthinhanh.com/tmpi...qzzj11546.jpeg

Hình minh họa. Ảnh : VietnamNet

Thời xưa, một nhà Toán học ngành xác suất nghĩ ra một trò chơi “Hai chiếc phong bì” cho đám nhà giàu rỗi việc. Hai người chơi bí mật tự cho tiền vào phong bì của mình.

Khi so “nội dung”, nếu số tiền bằng nhau coi như hòa. Ai có số tiền ít hơn sẽ thắng (nghèo hơn mà – vì đám quí tộc không ai thích mang tiếng ít tiền) và chiếm số tiền trong chiếc phong bì kia.

Nghịch lý trò chơi nằm ở chỗ, người chơi bỏ ra một số tiền A, nếu thắng sẽ chiếm được số tiền của đối phương lớn hơn A. Như vậy, trò chơi này có vẻ lợi cho mình. Đương nhiên đối phương kia cũng nghĩ thế.

Đây là trò chơi đối xứng khá công bằng. Câu hỏi của nhà Toán học là, lỗi “tư duy lợi lộc” của hai người chơi là gì?

Xin nhường cho các nhà toán học thông thái đưa ra lời giải. Bài viết chỉ bàn về khía cạnh “lợi lộc” thú vị khác của bài toán vui này.

Đem áp dụng trò chơi ấy cho “văn hóa phong bì” của Việt Nam thời hiện đại - nhiều người còn gọi là “tệ nạn phong bì” để so sánh với tệ nạn xã hội như mãi dâm, ma túy, nghiện hút, chích choác – người đưa phong bì bao giờ cũng thắng. Người nhận cũng…thắng. Đương nhiên phải có kẻ thua, nhưng họ là ai.

Người thắng

“Phong bì” có thể là tờ 5000 VNĐ hay 10000 VNĐ, dính mồ hôi nước mắt của người nghèo. Kẻ sang trọng dùng tiền polymer mới cứng và một phong bao nhỏ chứa được nhiều tờ “cụ” 500.000 VNĐ. Thuyết phục hơn là xấp 100 USD, hoặc vàng, kim cương, nhỏ nhưng giá trị lớn. Đa dạng lắm.

Người đưa phong bì là sinh viên (ít tiền) và người nhận là giáo sư (nhiều tiền, nhiều quyền) thì sinh viên thắng giáo sư ở cả hai khía cạnh: thời gian và danh vọng. Mất chút tiền nhỏ mà mua được cả danh tiếng một giáo sư và “đốt cháy giai đoạn” trong thi cử. Không cần học vẫn đỗ. Chức giáo sư cũng mua bằng tiền, đôi khi rẻ mạt.

Người đấu là một cụ già ở quê nghèo đói, đang bị bệnh hiểm nghèo, cần chữa chạy, với một bác sỹ tài năng (giầu có) ở thành phố lớn, thì phần thắng thuộc về “người ở quê ra”. Lý do ư, cụ già với phong bì vài trăm nghìn rách nát, đã mua được cả một bác sỹ đầu ngành, tây học... Dân quê ít học sẽ hiểu ra, ở cái thành phố văn minh này, cái gì cũng mua được, kể cả danh bác sỹ hay y tá “lương y như từ mẫu”.

Nếu chạy chức quyền đã có chiêu “Lã Bất Vi buôn vua” là lãi nhất. Phong bao hôm nay 50.000 USD, nhưng “sau 4-5 năm”, người khác sẽ mang đến gấp 10 lần, đôi khi may mắn là hàng trăm, hàng nghìn lần...

Kể ra thì còn bao nhiêu người “thắng” nữa chỉ vì lý do phong bì đã giúp “đốt cháy giai đoạn”, đi tới “đỉnh Olympia” nhanh nhất.

Và kẻ thua

Tuy nhiên, nhà toán học kia không tính được hiệu ứng “thua” trong xã hội của trò chơi “phong bì này”. Người “thua không nhìn thấy được” trong cuộc chơi chính là sự băng hoại về đạo đức, tham nhũng, niềm tin bị giảm sút nghiêm trọng trong xã hội.

Khi một vị quan chức không giải thích nổi thế nào là “hoa hồng” hay “tham nhũng” thì đừng nói đến xã hội trong sạch. Hay vị khác khăng khăng là “mua chức bán quyền có ai báo đâu mà biết”. Sự tồn vong của chế độ bị ảnh hưởng từ nạn tham nhũng hối lộ, từ chính cái gọi là “văn hóa phong bì” mà ra.

Chiếc phong bì được Edwin Hill và Warren De La Rue (người Anh) thiết kế năm 1845 và sản xuất công nghiệp. Hai người không thể nghĩ rằng, tấm giấy gấp tư mỏng manh kia, lẽ ra với sứ mệnh mang những lời lẽ yêu thương của đôi lứa hay bao nỗi buồn vui của nhân loại đến với nhau khi lúc chia xa, thì ở Việt Nam ta (và không ít quốc gia khác), chiếc phong bì thời nay đã bị biến tướng và còn mang một hổ danh khác.

Trò chơi “phong bì” không phải do dân nghèo thấp cổ bé họng nghĩ ra. Trò chơi ấy được những kẻ có quyền hành “gợi ý” như bọn nhà giầu quí tộc xưa, lại được những kẽ hở của pháp luật, sự quan liêu và bao bất cập khác trong xã hội “tiếp sức”.

Một vài bài báo lên tiếng, bức xúc của dân hay lời hứa cũng chưa đủ. Ở đây cần "bàn tay sắt" của những nhà lãnh đạo, có tâm và có tầm trong một xã hội thượng tôn pháp luật.

Khi đó, chẳng cần nhà toán học nào mất công tìm ra lỗi “tư duy lợi lộc” trong xác suất cho trò chơi phong bì mà kẻ ít tiền luôn luôn thắng.

Hiệu Minh