Chăm sóc bàn chân tiểu đường

Tiểu đường hiện nay là bệnh thời thượng, tần suất bệnh ngày càng gia tăng theo sự gia tăng mức sống của người dân, số lượng bệnh nhân ngày càng nhiều, tuổi mắc bệnh ngày càng trẻ, Bệnh tiểu đường nếu kiểm soát điều trị không tốt sẽ đưa tới các biến chứng tàn phế cũng như tử vong rất cao.
Có 2 loại tiểu đường : Tiểu đường type 1 là sự thiếu hụt insulin (chất giúp chuyển hóa đường) tuyệt đối của cơ thể thường gặp ở người rất trẻ. Tiểu đường type II là sự thiếu tương đối insulin hay sự đề kháng insulin ngoại biên thường gặp ở người trên 40 tuổi và là loại bệnh phổ biến nhất.

Chẩn đoán tiểu đường:
Tiểu đường có biểu hiện ăn nhiều, uống nhiều, tiểu nhiều., chẩn đoán tiểu đường chính xác dựa vào xét nghiệm đường máu: Đường máu lúc đói > 126mg% hay đường huyết bất kỳ > 200mg%.

Biến chứng bàn chân ở người tiểu đường:
Người bị tiểu đường nếu không kiểm soát đường máu tốt thời gian lâu dài sẽ làm tổn thương các mạch máu nhỏ cũng như tổn thương các mạch máu lớn của cơ thể từ đó làm tổn thương cơ quan đích mà mạch máu đó cung cấp máu.
Bàn chân con người là nơi xa nhất của cơ thể nhận máu từ tim nên nhận máu kém nhất trong cơ thể, hơn nữa do ảnh hưởng trọng lực nên máu về tim từ tĩnh mạch cũng sẽ khó khăn hơn ở các cơ quan khác.
Biến chứng mạch máu dẫn đến dinh dưỡng, chuyển hóa tế bào ở bàn chân kém đi; Biến chứng thần kinh cảm giác làm rối loạn cảm giác, mất cảm giác đau, nhiệt; Biến chứng thần kinh vận động làm teo cơ, yếu cơ, biến dạng chân, cục chai; Biến chứng thần kinh tự chủ làm giảm tiết mồ hôi, khô da, nứt nẻ vi trùng dễ xâm nhập.
Bàn chân là cơ quan nhạy cảm, chịu đựng toàn bộ trọng lực cơ thể, các mô ở gan bàn chân luôn luôn chịu đựng 1 lực nén nhất định vì thể các vùng mô này rất dể bị tổn thương. Bàn chân là cơ quan vận động, di chuyển và chịu nhiều sự va chạm nên rất dễ bị tổn thương, khi tổn thương xảy ra thì vết thương ở vùng này rất dể bị nhiễm trùng do bàn chân là nơi thấp nhất của cơ thể.
Các hình thức tổn thương bàn chân do tiểu đường:
Rối loạn cảm giác, tê, dị cảm ở cả 2 chân theo kiểu đi găng đi vớ, đối xứng 2 bên, mất cảm giác đau, nhiệt, đi rớt dép không biết; Giảm tuần hoàn 2 chân làm 2 chân lạnh hơn, đau cách hồi khi đi lại; Các vết loét, bóng nước hình thành do chấn thương, do đạp phải vật cứng nhọn, do giày dép chật, xuất hiện lỗ đáo, vết chai… hay xuất hiện các hoại tử khô ở các đầu ngón. Các biến dạng thường gặp như biến dạng bàn chân Charcot, khớp Charcot, ngón chân hình búa, bàn chân lệch ngoài, nấm móng…
Phòng ngừa:
Ổn định đường huyết: là yếu tố quyết định, đường huyết ổn định giảm nguy cơ biến chứng và khi biến chứng loét, hoại tử xảy ra thì thời gian lành tổn thương nhanh hơn. Đường huyết ổn định < 140mg% hay HbA1C < 7%.
Kiểm tra bàn chân mỗi ngày: khi tắm, cần kiểm tra toàn bộ bề mặt da để phát hiện sớm bất kỳ tổn thương nào ở bàn chân như vết thương, trầy xước, vết loét, cục chai, mắt cá, mụn cóc, móng quặp, phồng nước... Có thể kiểm tra sự giảm tưới máu 2 chân bằng cách tự bắt mạch mu chân hay tự làm nghiệm pháp nằm trên giường, nâng 2 chân lên 45 độ trong 20 giây sau đó thả chân xuống dưới mặt giường, quan sát sự thay đổi màu da nếu thiếu máu chân sẽ nhợt màu lúc nâng chân lên và tĩnh mạch chân sẽ chậm cương tụ khi thả chân xuống.
Giữ da sạch và khô: Rửa chân hàng ngày bằng nước và xà phòng nhẹ, Ngay sau khi rửa cần lau khô chân (dùng khăn lau nhẹ nhàng, không làm cọ xát mạnh). Chú ý lau kỹ những nơi dễ đọng nước, như kẽ ngón chân, móng chân. Không được dùng khăn thô cứng để lau chân. Nếu bàn chân dễ đổ mồ hôi thì có thể giữ khô chân bằng các loại phấn thông thường, Lotion trước khi mang tất, giày. Người bệnh thái tháo đường không được ngâm chân lâu trong nước, dùng nước nóng, xông hơi nóng vì chân người tiểu đường bị giảm, mất cảm giác nên dể bị tổn thương.
Cắt móng chân: Với các móng chân dày và biến dạng, cẩn thận khi cắt tỉa móng chân. Phải lựa chọn dụng cụ cắt tỉa phù hợp, cắt móng theo một đường thẳng ngang và giữa vòng nhẹ ở các góc móng. Không tự loại bỏ các nốt chai sần ở chân mà không có người giám sát.
Sát trùng da: khi bị trầy xước da (kể cả lúc cắt móng chân, tay), cần rửa chân sạch bằng xà phòng, thoa dung dịch sát trùng Povidone Iodine, rồi băng lại bằng băng cá nhân hay gạc vô trùng.
Tất chân, giày, dép: Người bị bệnh đái tháo đường nên dùng các loại tất vừa chân, tất được làm bằng cotton hoặc sợi tổng hợp (không dùng tất nylon hay loại có dải bằng thun co dãn hay nịt bít tất ở đầu mũi bàn chân). Tuyệt đối không đi các loại tất quá chật, bó sát lấy chân. Luôn đi tất dài hơn ngón chân dài nhất 1-2 cm để tránh ép chặt bàn chân, gây giảm tuần hoàn máu. Tất phải mềm mại và đủ dầy để hạn chế sự cọ xát giữa bàn chân và giày. Phải luôn có ý thức đi tất nếu bàn chân bị lạnh. Bệnh nhân tiểu đường không bao giờ được đi chân không, bất kể trong nhà hay ngoài đường, vì hầu như mọi đồ vật chung quanh đều ẩn chứa nguy cơ tiềm tàng gây tổn thương cho bàn chân. Ngoài ra khi mang giày, bắt buộc phải mang tất, nếu không chính đôi giày sẽ lại gây tổn thương. Mang giày đế bằng, không nên mang giày mũi nhọn hay cao gót, vì sẽ làm trọng lực toàn thân đổ dồn vào đầu các ngón chân, về lâu dài sẽ bị cục chai, mắt cá, mụn cóc, móng quặp. Cần kiểm tra giày trước khi đi để bảo đảm không có bất cứ vật sắc nhọn nào có thể gây tổn thương bàn chân, như: bụi, đất đá, côn trùng, những đường may giày bị sút hay gấp nếp...
BS Cao Xuân Minh (Báo SKĐS)